Merkeziyetsiz Finansa Giriş Kılavuzu

DeFi veya açık finans olarak da adlandırılan merkeziyetsiz finans aracılar olmadan otomasyon ile geleneksel finansal sistemlerini (borç verme, borç alma, türevler ve takas gibi) yeniden geliştirmeyi amaçlar. Tam otomatik hale getirildikten sonra DeFi’nin finansal yapı taşları daha karmaşık işlemler için geliştirilebilir. Şu anda merkeziyetsiz finans için birincil alan Ethereum üzerindedir. Ancak prensipte bu fikirler herhangi bir akıllı sözleşme platformunda uygulanabilir.

Bu kılavuzda aşağıdaki konuları inceliyoruz:

  • Stabil kripto paralar: Merkeziyetsiz finansın yapı taşını oluştururlar. Fiyat oynaklıkları ile bilinen Bitcoin veya Ethereum gibi kripto para birimlerinin aksine stabil kripto paralar sabitlendikleri Amerikan doları, euro gibi yasal para birimleri 1:1 oranında stabil kalacak şekilde tasarlanmıştır. Stabil kripto paraların çoğu Amerikan dolarına sabitlenmiştir ancak Çin yuanı gibi diğer yasal para birimlerine sabitlenen koinler bulunmaktadır.
  • Merkeziyetsiz kredi: Akıllı sözleşmeler ile banka hesabı olmadan blokzincir üzerinde kredi alınabilmektedir.
  • Merkeziyetsiz borsalar: Coinbase gibi merkezi bir borsa yerine bir blokzinciri aracılığıyla kripto para alım satımı yapılabilir. Prensip olarak bir makine burda al/sat gerçekleştirebilir.
  • Teminatlandırma: Merkeziyetsiz borç alımları için dijital varlıklar teminat olarak kullanılır ve temerrüt durumunda borç veren tarafa bir kaynak sağlanmış olur.
  • Merkeziyetsiz kimlik: Kimlikler, merkeziyetsiz krediler ve kredi itibarınızı değerlendirmek için akıllı sözleşmeler bağlamında kullanılır.
  • Birleştirilebilirlik: Yazılım kütüphanelerine benzer şekilde farklı DeFi fonksiyonlarının birleştirilmesidir. Örneğin bir sözleşmeye kripto para yatırıldığında faiz geliri üretiyorsa ikinci sözleşme bu faizi otomatik olarak birinci sözleşmeye yatırarak faiz gelirinin artmasını sağlayabilir.
  • Risk yönetimi: DeFi’deki yüksek getirilerle birlikte yüksek riskler de bulunmaktadır. Son dönemlerde bu risklerden korunmaya yardımcı olacak yeni araçlar ortaya çıkmaktadır.

Stabil Kripto Paralar

Geleneksel finans ürünlerini bir blokzincirde yeniden geliştirmeyi denediğimizde önemli bir sorunla karşı karşıya kalırız: fiyat oynaklığı. Özellikle Ethereum blokzincirinin yerel kripto para birimi (yani ETH) günlük USD/ETH kurunda büyük dalgalanmalar yaşar. Bazen bir günde %10 veya daha fazla fiyat hareketi gösterebilir.

Bu derecede fiyat oynaklığına sahip bir araç geleneksel finans ürünleri için ideal değildir. Örneğin bir kredi alırsanız ödemeden hemen önce ödemelerin %10 oranında dalgalanmasını istemezsiniz. Bu seviyedeki fiyat hareketleri uzun vadeli plan yapmayı zorlaştıracaktır.

Stabil kripto paralar bu soruna bir çözüm getirmektedir. Bu koinler yasal paralarla 1:1 oranında stabil kalacak şekilde özel olarak tasarlanmış kripto para birimleridir. Stablecoin Index ve Stablecoin Stats en iyi stabil kripto paraların listesini sunmaktadır.

Stabil kripto paralar 3 farklı kategoriye ayrılmaktadır. Bunlar merkezi yasal para teminatlı, merkeziyetsiz kripto teminatlı ve merkeziyetsiz algoritmik stabil kripto paralar şeklindedir.

  • Merkezi yasal para teminatlı stabil kripto paralar bir banka hesabında yasal para ile 1:1 oranında desteklenir. Örneğin Coinbase’in ürettiği USDC, bir banka hesabında 1:1 Amerikan doları ile desteklenir. Koini çıkaran kuruma ve yasal paraya güvendiğiniz sürece stabil parayı tutma veya kullanma riski çok azdır. Bazı kişiler ve kurumlar için önemli olabilecek özelliği bir şeylerin ters gittiği durumda sorumlu olan merkezi bir kuruluşun olmasıdır. ABD’de FDIC mevduat sigortası en az $250.000’a kadar teminat verirken diğer ülkelerin kendi mevduat sigortası koşulları vardır. Bu durum ideal gibi görünse de herkesin merkezi sabit paralara erişimi yoktur. Örneğin USDC için kullanıcı sözleşmesi yalnızca desteklenen bölgelerde mevcut olduğunu ve kullanıcıların belirli etkinlikler için USDC kullanmasının yasak olduğunu belirtir.
  • Merkeziyetsiz kripto teminatlı stabil kripto paraların merkezi operatörü veya kullanıcı sözleşmesi yoktur. Bu herhangi birinin bu koinleri bir şirketin veya hükümetin izni olmadan kullanabileceği anlamına gelir. Bununla birlikte yasal para ile desteklenmemesi istikrarı koruma konusunda karmaşıklığın artmasına neden olur. Bir bankada $1000 USDC’nin $1000 ile desteklendiği basit USDC modeli yerine, kripto teminatlı stabil kripto paralar en az 1000$’lık (son derece değişken) kripto para birimi ile $1000 değerini desteklemekte kullanılır.

Örneğin Maker, DAI adı verilen merkeziyetsiz bir stabil kripto para yöneten Ethereum üzerine kurulmuş bir sistemdir. DAI’nin 1:1 oranında Amerikan doları fiyatında sabitlenmesi hedeflenmektedir. DAI, Maker sistemindeki herhangi biri tarafından mint edilebilir. Bunun için kripto para (öncelikle ETH) kilitlenir ve teminat olarak kullanılır. Bunun karşılığında da DAI kredisi alınır. Kredinin teminat altına alınabilmesi için sağlanan teminatın kredi miktarından fazla olması gerekir.

Örneğin $100 değerinde DAI ödünç almak için teminat olarak $200 değerinde ETH’yi kilitleyebilir ve daha sonra bir borsada işlem yapmak için kullanabilirsiniz. Bunu yapmanın ana nedeni kaldıraç işlemleridir. ETH fiyatının önemli ölçüde düşmeyeceğine inanıyorsanız, bu durumda kripto borsalarında işlem yapmak için ücretsiz $100 alıyorsunuz. ETH’nin fiyatı düşerse ve $200 değerindeki ETH’niz teminat gereksiniminin altına düşerse Maker algoritması teminatınıza el koyar. $100 geri almak için onu tasfiye eder. Bu şekilde Maker algoritması bir kredi işleminde para kaybetmemeye çalışır.

Maker sistemi USDC gibi bir sistemden çok daha karmaşık olsa da mint işlemi gerçekleştirmeyen bir kullanıcının bu karışık işlemleri anlamasına gerek yoktur. Bununla birlikte DAI akıllı sözleşme riski ve DAI’nin fiyat sabitini kırarak 1.00 USD üzerinde veya altında fiyat hareketi yapma riski bulunmaktadır.

  • Son stabil kripto para türü ise merkeziyetsiz algoritmik stabil kripto paralardır. Bu koinlerin sistemlerini destekleyen herhangi bir teminatı yoktur ve yalnızca fiyatın sabit kalmasını sağlayan algoritmalara dayanır. Örneğin piyasaya sürülmeden önce kapanan Basis bunlardan biridir. Bu modelle ilgili endişelerden biri iyi finanse edilmiş ve motive olmuş bir güç tarafından böyle bir sisteme saldırabileceği ve insanların bu koinin istikrarına olan güvenini kaybetmeye itebileceğidir. Bu daha sonra bir ölüm sarmalına ve stabil kripto paranın çöküşüne yol açabilir.

Genel olarak ilk iki tür stabil kripto paranın popüler olduğu kanıtlanmıştır. Teminatı sağlayan yasal para veya kripto olsun, insanlar fiyat istikrarı konusunda kesinlik istiyor gibi görünmektedir. Bununla birlikte hem kripto teminatlandırma hem de algoritmik unsurları birleştirmek isteyen kişilerle üçüncü sınıf stabil kripto para çevresinde devam eden çalışmalar bulunmaktadır.

Merkeziyetsiz Borç Verme

USDC ve DAI gibi sabit kripto paralar göz önüne alındığında geleneksel finansal sistemin parçalarını akıllı sözleşmeler olarak yeniden oluşturmaya başlayabiliriz. Finansal sistemin en temel parçalarından biri borç alma ve borç verme kavramıdır.

CompounddYdX ve Dharma gibi akıllı sözleşmeler yoluyla Ethereum tokenlerinin doğrudan ödünç alınmasını ve ödünç verilmesini sağlayan bir dizi DeFi platformu vardır. Bu akıllı sözleşmelerin etkileyici bir özelliği borç almak isteyenlerin borç veren bulması gerekmemesidir. Bunun yerine akıllı sözleşme, aracı rolünü almakta faiz oranları arz ve talebe göre algoritmik olarak hesaplanmaktadır.

Borç Alma ve Borç Verme İçin Merkezi Emir Defterleri

Bunun nasıl çalıştığını açıklamadan önce bazı merkezi kripto borsalarının borç alma ve borç vermeyi nasıl uyguladığını gözden geçirmek önemlidir. Bitfinex üzerindeki fonlama defteri aşağıdaki resimde gösterilmiştir.

Bu anlık görüntüde ne gösterildiğini anlamak için sol taraftan başlayın. İlk sıra günlük %0,0265 oranında 4.421,58 dolarlık ve 30 günlük bir kredi almak isteyen piyasadaki bir alıcıyı temsil ediyor. Hemen altında biraz daha düşük %0,0263 faiz oranıyla 34.292,38 dolarlık ve 30 günlük bir kredi almak isteyen başka bir alıcı var.

Sağ tarafta borç verenler var. İlk sıra günlük %0,027418 oranında 2 gün boyunca 8.199,32 dolara kadar borç vermeye istekli bir borç vereni temsil ediyor. Bir sonraki sıra günde %0,027436 gibi biraz daha yüksek oranda iki gün boyunca 255,68 dolar borç vermeye istekli biri bulunmakta.

Krediler için merkezi emir defteri bu şekilde çalışır. Yukarıdaki örnekte bir borçlunun kabul etmeye razı olduğu en yüksek oran %0,0265 günlük faiz iken borç verenin vermek istediği en düşük oran %0,027418 günlük faizdir. Bu iki taraftan biri pes edecek ve faiz oranını yükseltecek veya düşürecektir. Bu şekilde bir anlaşma yapılacaktır. Bitfinex emir defterini ayarlamak ve kullanıcıları eşleştirmek için hizmet sağlar. Ardından her krediden komisyon alır.

Borç Alma Ve Borç Verme İçin Merkeziyetsiz Emir Defterleri

Borç alma ve borç verme için bazı merkeziyetsiz hizmetler bunu bir sonraki seviyeye taşımaktadır. Bir emir defteri oluşturmak ve eşleşmeleri kolaylaştırmak yerine farklı bir yöntem kullanılmaktadır. Kullanıcıların faiz oranlarını dinamik olarak artıran veya azaltan akıllı sözleşmenin üzerinde doğrudan borç alınmakta veya borç verilmektedir. Örneğin akıllı sözleşmeden büyük miktarda kripto ödünç alınırsa borç alanlara daha yüksek bir faiz oranı uygulanır. Ayrıca borç almak için bir kullanıcının akıllı sözleşmeye ödünç alınandan daha fazla teminat sağlaması gerekir. Böylece kredi fazla teminat altına alınır.

Merkeziyetsiz borç verme neden yararlıdır? Çünkü büyük ölçüde ölçeklenebilir bir uygulamadır. Düşük riskli geleneksel banka hesaplarından daha fazla faiz getiren bir kripto hizmeti teoride milyarlarca mevduat çekebilir. Compound şimdiden mevduatlarda 120 milyon dolar topladı ve diğer projeler hızla büyüyor. Bu hizmetlerin en büyük riskleri akıllı sözleşme hataları ve kripto fiyat oynaklığıdır. Ancak faiz oranları da tipik banka oranları olan %2 gibi düşük oranlardan çok daha yüksektir. LoanScan’den farklı platformlarda stabil kripto para ödünç vererek kazanılabilecek faiz oranlarının bir anlık görüntüsü aşağıdadır.

Merkeziyetsiz Borsalar

Merkeziyetsiz kripto borsaları Coinbase Pro gibi hizmetleri blok zincirine koymaya çalışır. Yani iki taraf arasında farklı kripto para birimlerinin ticaretini kolaylaştırmayı amaçlar

Kullanım alanını anlamak için merkezi kripto para borsalarına bakılabilir. Coinbase Pro gibi bu borsalar iki tarafın varlıklarını yatırdığı ve birbirleriyle al sat yapabileceği bir aracı ve koruyucu görevi görür. Bu borsalar milyarlarca dolarla işlem yapılabilecek seviyede geniş ölçekte olsalar da merkezi borsalar saldırıya uğrayabilir, işlemleri gizleyebilir veya belirli kişilerin al sat yapmasına engel olabilir.

Merkeziyetsiz borsalarda aracıları ortadan kaldırarak akıllı sözleşmeler ile al sat işlemlerinin yapılması sağlanır. En büyük hayal tüm dijital varlıkların tamamen eşler arası alışverişidir.

Uniswap0x ve Kyber gibi çeşitli Ethereum tabanlı tokenların al sat yapılmasını sağlayan merkeziyetsiz borsa projeleri vardır. Örneğin Uniswap algoritmik olarak likidite sağlamak için otomatikleştirilmiş piyasa yapıcı modelini (AMM) kullanır. Alıcılar ve satıcılar akıllı sözleşmeden doğrudan likidite çeker. Bu sayede istenen token miktarına ve mevcut likiditeye göre bir fiyat değişimi otomatik gerçekleşir. Uniswap emrin boyutu arttıkça fiyatı asimptotik olarak arttırır bu sayede emir boyutundan bağımsız olarak her zaman fiyat sunabilmektedir.

Merkeziyetsiz borsalar şu anda merkezi borsaların hacminin yalnızca bir kısmını idare edebilir. Bu nedenle büyük miktarlarda parayı gerçekten sürekli dönüştüremezler. Ayrıca bu projelerin çoğu sadece Ethereum ağında Ethereum tabanlı koinlerin alım satımı yapabilmektedir. Farklı koinlerin kendi ağlarında işlem yapamadıkları içim daha yüksek market kapasitelerine ulaşamamaktadır. Yine de bu sınırlamaları giderebilecek atomik takaslar ve zk-STARK’lar gibi umut verici teknolojiler geliştirilmektedir.

Merkeziyetsiz Kimlik

Şimdiye kadar bahsedilen merkeziyetsiz borç alma ve borç verme hizmetleriyle ilgili sorunlardan biri oldukça fazla teminat gerektirmeleridir. Bu aşırı teminatlandırma gerekliliği sermayenin oldukça verimsiz bir kullanımına neden olabilir. Birçok insanın teminat olarak sağlayacak fazladan fonu yoktur.

Bazı projeler teminatlandırma gereksinimlerini azaltacak merkeziyetsiz kimlik ve itibar sistemleri üzerinde çalışıyorlar. İlk uygulamalar bankalar ve diğer kurumların kredi puanları için güvendiği Experian, TransUnion ve Equifax gibi yasal paraya dayalı kredi bürolarının blok zinciri analoglarını oluşturmak olacaktır.

Bu projeler için yapılabilecek itirazı tahmin etmek gerekirse kredi bürolarının uluslararası ve gençler gibi belirli grupları dezavantajlı konuma getirebileceği kesinlikle doğru. Ancak Lending Club gibi daha yeni hizmetler, ev sahipliği, gelir ve istihdam süresi gibi ek veri noktaları sunarak FICO puanlarına aşırı güvenme sorununu ele aldı.

Merkeziyetsiz kimlik ve itibar hizmetleri, sosyal medya itibarı, önceki kredilerin geri ödeme geçmişi, diğer itibarlı kullanıcılardan alınan teminatlar ve benzerleri gibi nitelikleri dahil ederek benzer bir servis sağlarlar. Bunu gerçek finansal kararlar için kullanışlı kılmak kullanılacak belirli veri noktaları ve ilgili teminat gereksinimleri üzerinde çok fazla deneme yanılma gerektirecektir. Biz bu sürecin henüz başındayız.

İlginç bir şekilde uzun vadede merkeziyetsiz kimlik sistemlerine sahip DeFi, geleneksel finansal sistemlerden dışlanan insanlar için başka bir seçenek haline gelebilir. Örneğin resmi kimliği olmayan bir milyar insan var ve düşük gelirli ülkelerdeki kadınların yaklaşık %50’sinin kimliği yok. Ancak bu insanların çoğunun akıllı telefonları var. Bu nedenle merkeziyetsiz kimlikler gelişmiş ülkelerde kullanıma açıldığında gelişmemiş ülkelerde de cep telefonları gibi çok hızlı yayılabilir.

Birleştirilebilirlik

Merkeziyetsiz stabil kripto paraları, kredileri, borsaları ve kimliği ele aldık. Ancak Ethereum gibi akıllı bir sözleşme platformunda merkeziyetsiz finans yapı taşları oluşturmanın belki de en önemli yönü birleştirilebilirliktir. Tıpkı bir yazılım kütüphanesi gibi farklı finansal uygulamalar için akıllı sözleşmeler lego parçaları gibi birbirine bağlanabilir.

Örneğin platformunuza tokenize edilmiş varlıkların ticaretini yapma yeteneği eklemek istiyorsanız merkeziyetsiz bir borsa protokolü entegre ederek varlıkları kolayca takas edilebilir hale getirebilirsiniz. Bu akıllı sözleşmeli lego parçaları,geleneksel finans yöntemlerinde keşfedilmemiş tamamen yeni konseptler bile yaratabilir.

Örnek olarak DeFi ve sosyal medyayı bir araya getiren 2100 adlı proje verilebilir. Bu proje katılımcıların Twitter hesaplarını kendileri için yeni tokenların mintlemesinde kullanmalarına izin vererek esasen sosyal sermayelerinden dijital dolarlar üretiyor. Popüler hesaplar yalnızca belirli bir grup token sahibi tarafından erişilebilen ve onların takipçilerinden para kazanmalarını sağlayan premium içeriği ortaya çıkarabilir. Daha sonra Twitter hesaplarının daha popüler olması üzerinde bahis yapmak gibi ilginç şeyler yapılabilir.

Diğer bir örnek kayıpsız bir piyango oluşturmak için DeFi ve piyangoları birleştiren PoolTogether adlı projedir. Kullanıcılar zincir üzerinde piyango bileti satın alır ve bilet alımlarından elde edilen tüm fonlar Compound üzerinde faiz kazanır. Piyangonun sonunda herkes parasını geri alır ancak bir kişi birikmiş paradan kazanılan tüm faizi alır. Tasarrufları ve servet yaratmayı teşvik etmek için piyango mekaniklerini kullanmanın bir yolu!

DeFi olgunlaştıkça kütüphanelerin kripto topluluğu dışında kullanılmaya başlamasını beklemeliyiz. Bu sürecin sonunda bir video oyununa tam bir merkeziyetsiz pazar yeri eklemek için bir kod satırı veya e-ticaret mağazanızdaki tüccarların bakiyelerinden faiz kazanmalarını sağlamak için başka bir kod satırı ekleyebileceksiniz.

Riskler

DeFi büyüleyici olsa da beraberinde gelen riskleri kabul etmek önemlidir. Bazı risk sınıflarını sıralayalım:

  • Akıllı sözleşme riski: Bu sistemlerin çoğu yenidir ve test edilmek için daha fazla zamana ihtiyaç duyar. Protokoller birbirleriyle etkileşime girdiğinde, akıllı sözleşme riski oluşur. Bir protokolde kritik bir akıllı sözleşme hatası varsa tüm sistemin savunmasız kalmasına neden olabilir. Bu sistemlerden herhangi birine çok fazla sermaye koymaktan kaçınmak şu an için akıllıca olacaktır.
  • Teminatlandırma ve dalgalanma riski: Kredileri desteklemek için kullanılan belirli teminat türleriyle ilişkili riskler de vardır. Aşırı teminatlandırma dalgalanma riskini azaltır ancak teminatlı varlığın fiyatı çok hızlı düşerse müdahale etme imkanı olmadan teminatın likidasyonuna neden olacaktır. Ancak bu makul bir teminatlandırma oranı ve denetlenmiş teminat türleri ile daha az risk teşkil eder. Bir başka potansiyel sorun da birçok DeFi platformundaki faiz oranı oynaklığı platforma katılımı mantıksız hale getirmektedir. Bir faiz oranını primli olarak sabitlemek için muhtemelen faiz oranı takasları veya başka yöntemler olacaktır ancak bu aynı zamanda sistemi daha karmaşık hale getirecektir.
  • Regülasyon riski: DeFi platformlarının farklı derecelerde merkeziyetsizlik vardır ve henüz iddia edilen tüm özelliklerin test edildiği bir vaka ile karşılaşmadık. Neler olacağını ilerde göreceğiz.

Nexus Mutual ve Convexity gibi merkeziyetsiz sigorta platformları DeFi içinde bu risklerden bazılarını koruma olanağı sağlamaktadır. Augur gibi tahmin pazarları kullanıcıların kullandıkları protokollerde akıllı bir sözleşme sorunu olma olasılığına bahis yapmalarına izin vererek riskten korunma kullanım durumunu da ele alır.

Bununla birlikte bu riskten korunma yöntemleri de henüz emekleme aşamasındadır ve bu sistemlerde de akıllı sözleşme riski bulunmaktadır. DeFi alanı yeterince genişlerse geleneksel sigorta şirketleri de DeFi üzerinde ürünler sunabilir.

Kaynaklar

DeFi çok geniş ve büyüyen bir alan. Yüz milyonlarca dolarlık kripto para birimi şimdiden DeFi platformlarına girdi ve alanın gelecekteki potansiyeli çok büyük. Bu makale yalnızca birkaç kullanım örneğini ele aldı ancak DeFi’yi daha iyi anlamak ve gelişmelere ayak uydurmak için aşağıda farklı kaynaklar verilmiştir.